Thời tiết cực đoan ở Mỹ khiến FIFA "đau đầu"

Giáo sư Mike Tipton từ Đại học Portsmouth, chuyên gia hàng đầu về tác động của nhiệt độ khắc nghiệt lên cơ thể người, đã được BBC Sport hỏi về cách FIFA nên xử lý các đợt nắng nóng tại giải đấu năm sau.

Giống nhiều người, Tipton bị ám ảnh bởi điều kiện khắc nghiệt mà các cầu thủ phải chịu đựng ở một số trận tại Cúp Các Câu lạc bộ Thế giới ở Mỹ, điều cho thấy rõ mối đe dọa tiềm tàng với World Cup 2026 khi giải quay lại đây cùng thời điểm trong năm.

Tuần trước, đợt nắng nóng đầu hè đã tràn xuống Đông Bắc Mỹ, khiến hàng chục người nhập viện vì bệnh liên quan tới nhiệt. Chẳng hạn tại New York ngày 24/6, nhiệt độ vọt lên 39°C - mức kỷ lục tháng Sáu.

Sân vận động MetLife ngay ngoại ô thành phố dự kiến đăng cai 8 trận tại World Cup, bao gồm cả chung kết. Giống hầu hết các địa điểm khác ở Mỹ, Canada và Mexico, sân không có mái che và rất ít bóng mát cho khán giả.

Giờ thi đấu chỉ được công bố sau lễ bốc thăm tháng 12, nhưng nguồn tin nội bộ tiết lộ với BBC Sport rằng các trận ở múi giờ miền Đông dự kiến bắt đầu lúc 12h, 15h, 18h và 21h giờ địa phương - nhắm tới khán giả châu Âu cùng lợi ích của đài truyền hình, nhà tài trợ.

• Xem thêm: World Cup 2026: Iran có thể bị cấm tham gia

Tipton - người làm việc với các VĐV Team GB như vận động viên ba môn phối hợp Jonny Brownlee sau khi anh ngã quỵ vì kiệt sức do nóng ở Mexico 2016 - cho rằng nếu tình trạng 10 ngày qua lặp lại, việc dời trận đấu sang buổi sáng là giải pháp tối ưu và an toàn nhất, kể cả với chung kết World Cup.

"Tôi sẽ chuyển nó tới sân có mái điều hòa, tốt nhất là vào thời điểm mát mẻ hơn trong năm," ông nói.

"Nhưng chúng ta đã lỡ rồi, nên cách duy nhất là chọn khung giờ mát hơn trong ngày. Từ góc độ sinh lý nhiệt, vì sức khỏe và thành tích, tôi sẽ đề xuất bắt đầu trận càng sớm càng tốt - dù hiểu những ràng buộc hậu cần," ông bổ sung, thừa nhận thách thức khi đưa hàng chục nghìn fan vào sân sớm như vậy.

"Nguy cơ sức khỏe không chỉ với cầu thủ, mà còn với trọng tài và khán giả - nhiều người kém thể lực hơn hẳn. Nếu tiếp tục thi đấu trong điều kiện mà khoa học khuyến cáo 'dừng lại', ban tổ chức sẽ gánh trách nhiệm rất lớn. Khả năng cao là trận đấu sẽ thay đổi hoàn toàn."

"FIFA cần suy nghĩ về địa điểm, thời gian và cách thức tổ chức các trận như vậy. Không loại trừ khả năng phải chơi bốn hiệp thay vì hai."

Dù những đề xuất này có vẻ xa vời với một số người, cách tiếp cận linh hoạt hơn đang được công đoàn cầu thủ toàn cầu Fifpro kêu gọi sau "hồi chuông cảnh tỉnh" từ Cúp Các Câu lạc bộ.

Tại họp báo thứ Hai, giám đốc y tế Tiến sĩ Vincent Gouttebarge cho biết cần xem xét kéo dài giải lao giữa hiệp lên 20 phút trong nắng nóng cực độ để giữ nhiệt độ cơ thể cầu thủ trong ngưỡng an toàn.

Alexander Bielefeld, giám đốc chính sách của Fifpro, tuyên bố thời tiết đang "gây lo ngại ngày càng lớn", và dù hoãn trận vì nóng "phức tạp hơn" so với giải quốc nội, "chúng tôi tin rằng từ góc độ sức khỏe và an toàn, điều này phải được ưu tiên hơn lợi ích thương mại."

• Xem thêm: Brazil muốn đăng cai FIFA Club World Cup tiếp theo

Hiện tại, hướng dẫn của FIFA dựa vào Nhiệt kế ướt toàn cầu (WBGT) - chỉ số đo áp lực nhiệt kết hợp nhiệt độ và độ ẩm. Nếu WBGT vượt 32°C, các giải lao làm mát ngắn là bắt buộc ở mỗi hiệp.

Ngược lại, Fifpro cho rằng nên áp dụng giải lao khi WBGT trên 28°C, và nếu vượt 32°C thì hoãn trận. Theo đó, tại Cúp Các Câu lạc bộ, cả PSG vs Atletico Madrid ở Pasadena lẫn Chelsea vs ES Tunis ở Philadelphia "đáng lẽ phải dời sang khung giờ tốt hơn trong ngày, hoặc nếu không thì lùi lịch".

"Chúng tôi phần nào hài lòng vì FIFA đã phản ứng khá nhanh khi giải diễn ra và điều chỉnh cách xử lý nắng nóng trong trận dựa trên góp ý của chúng tôi," Tổng thư ký Fifpro Alex Phillips cho biết.

"Dĩ nhiên sẽ tốt hơn nếu điều này được làm từ trước, nhưng họ đã áp dụng các biện pháp như bổ sung nước, khăn lạnh quanh sân."

"Có câu hỏi về ngưỡng phòng ngừa mà ngành công nghiệp đặt ra cho cầu thủ lẫn khán giả, để có thể lùi giờ thi đấu. Bạn có thể áp dụng nhiều giải pháp thực tế như tạo bóng mát, bổ sung nước, làm mát... Nhưng tới lúc nào đó, chúng sẽ không đủ. Đó là cuộc thảo luận cần thiết, dù khó khăn vì liên quan tới lợi ích thương mại."

Đầu năm nay, nhà nghiên cứu từ Đại học Queen's Belfast cảnh báo nhiệt độ tại 14 trong số 16 sân vận động World Cup 2026 có thể vượt ngưỡng nguy hiểm, với Miami và Monterrey rủi ro cao nhất do không có sân điều hòa.

Dù Dallas và Houston có hệ thống làm mát, báo cáo cho biết vẫn tồn tại rủi ro với khán giả nếu thi đấu buổi chiều. Đáng chú ý, báo cáo cũng đề xuất tránh tổ chức trận chiều ở New York, Kansas City, Boston và Philadelphia.

• Xem thêm: World Cup 2026 còn một năm: 10 câu chuyện đáng chú ý nhất

Fifpro khẳng định bất kỳ trận nào bắt đầu buổi chiều tại sáu địa điểm - Kansas City, Miami, Monterrey, Houston, Dallas và Atlanta - đều mang "rủi ro cực cao" gây "chấn thương do sốc nhiệt". Chỉ hai nơi - San Francisco và Vancouver - được đánh giá "rủi ro thấp".

Khi được hỏi liệu Fifpro có kiến nghị với FIFA về giờ thi đấu tại một số địa điểm trước World Cup, Phillips nói: "Chúng tôi hoàn toàn không có quyền ép họ, chỉ có thể gây sức ép không chính thức."

"Chúng tôi sẽ dùng lập luận thực tế. Có thể tham khảo quy định của MLS (Giải VĐQG Mỹ). Ví dụ, họ không tổ chức trận giữa trưa ở Florida nhiều năm nay. Những lập luận kiểu đó rất thuyết phục."

Tuy nhiên, với số trận kỷ lục năm tới (104 trận), FIFA có thể cảm thấy khả năng linh hoạt lịch thi đấu và hoãn trận bị hạn chế.

Nguy hiểm khi thi đấu dưới nắng nóng ở Mỹ đã được biết tới từ lâu.

Năm 2017, tiền đạo tuyển Anh Rachel Daly phải điều trị kiệt sức vì nóng tại bệnh viện sau khi ngã quỵ trong trận ở Houston khi chơi tại NWSL. Và tại Copa America năm ngoái, trợ lý trọng tài Guatemala Humberto Panjoj phải rời sân ở Kansas City sau khi gục trên sân.

Nhưng nắng nóng dường như là chủ đề xuyên suốt Cúp Các Câu lạc bộ. Tuần trước, HLV Chelsea Enzo Maresca nói "không thể" tổ chức buổi tập bình thường giữa cảnh báo "báo động đỏ" khắc nghiệt ở Philadelphia, nơi độ ẩm 45% khiến 37°C cảm giác như thiêu đốt 45°C.

• Xem thêm: Hành trình dài của Jordan đến World Cup

Trong khi đó, các cầu thủ dự bị Borussia Dortmund xem hiệp một trận gặp Mamelodi Sundowns ở Cincinnati từ phòng thay đồ, với HLV Niko Kovac ví điều kiện "như phòng xông hơi".

Người từng trải nghiệm hoàn cảnh tương tự là cựu thủ môn ĐT Ireland Packie Bonner, người năm 1994 thi đấu trận gặp Mexico ở Orlando trong cái nóng 41°C kinh hoàng đến giờ vẫn ám ảnh.

"Thật không thể tin nổi," ông nói với BBC Sport. "Trận đấu bắt đầu lúc trưa và chúng tôi hoàn toàn không chịu nổi. Chúng tôi là đội chơi pressing cao nhưng không thể thực hiện. Khả năng quyết định cũng bị ảnh hưởng. Đầu óc cứ mơ màng."

Bonner tin rằng điều kiện năm tới sẽ "cực kỳ nguy hiểm do nắng nóng".

Nhưng ông nói thêm rằng, không như thời đó FIFA chỉ cho phép cầu thủ uống nước bên đường biên, giờ họ được uống ngay trên sân.

"Chúng tôi không có đủ trang bị như bây giờ. Giờ cầu thủ đã quen phần nào, và miễn đủ nước thì không sao," ông nhận định.

Vậy World Cup 2026 ở Mỹ, Canada và Mexico có thể nóng tới mức nào?

"Kỷ lục hiện tại là World Cup Mỹ 1994 khi nhiệt độ ở Florida và Texas vượt 38°C," chuyên gia dự báo thời tiết cao cấp của BBC Simon King cho biết.

"World Cup Qatar 2022 đã dời từ mùa hè (nơi nhiệt thường đạt 40-45°C) sang mùa đông mát hơn. Đợt nắng nóng mới nhất ở Mỹ dao động 35-38°C, nhưng tại vài nơi như New York, 'chỉ số nhiệt' (cảm giác thực khi tính cả độ ẩm) có thể lên tới hơn 50°C ngoài trời."

"Các nhà khoa học khẳng định rõ ràng rằng khi khí hậu thay đổi, nắng nóng cực đoan kiểu này sẽ ngày càng thường xuyên hơn. Và các đợt nắng nóng có thể gay gắt hơn."

"Tháng 6/2023, Texas, Florida và Mexico hứng chịu đợt nắng nóng kéo dài hàng tuần. Ở Monterrey, Mexico, chỉ số nhiệt gần 50°C còn Miami lên tới 44°C."

"Dù không thể dự đoán trước một năm liệu các thành phố chủ nhà có đối mặt nắng nóng hay không, biến đổi khí hậu đã làm tăng khả năng này. Và nếu xảy ra, đây có thể là World Cup nóng nhất lịch sử."

"Dù không dám chắc sẽ nóng như World Cup tổ chức giữa hè Qatar, nhưng nếu xảy ra đợt nắng nóng, một số trận có thể diễn ra trong nhiệt độ không kém cạnh là bao."

Trong tuyên bố, FIFA khẳng định "ưu tiên hàng đầu" là sức khỏe mọi thành viên tham gia bóng đá, đồng thời các chuyên gia y tế đã tư vấn cho đội bóng tại Cúp Các Câu lạc bộ về quản lý nhiệt và thích nghi.

"Kế hoạch phòng ngừa toàn diện" bao gồm giải lao làm mát ở phút 30 và 75, quyền thay 5 cầu thủ cùng thêm một quyền thay nếu trận đấu vào hiệp phụ.

Ngoài ra, như tại World Cup năm tới, mọi đội có tối thiểu 3 ngày nghỉ giữa các trận để hồi phục.

Về phần khán giả, "được mang chai nhựa trong suốt rỗng, dung tích tới một lít vào sân, đồng thời chính quyền địa phương có thể áp dụng biện pháp bổ sung như nhắc uống nước qua loa, xe buýt làm mát và trạm nước. 'Mẹo đối phó nắng nóng' sẽ được chia sẻ với tất cả người mua vé," tuyên bố viết thêm.

FIFA đối mặt chỉ trích vì gia tăng liên kết với ngành nhiên liệu hóa thạch, và quyết định mở rộng World Cup 2026 lên 48 đội khiến một số nhà vận động môi trường cáo buộc họ đang góp phần gây biến đổi khí hậu - thứ giờ có thể ảnh hưởng chính giải đấu của họ.

Liên đoàn này cam kết cắt 50% lượng khí thải carbon vào năm 2030 và đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào 2040.

Nhưng rõ ràng vấn đề nắng nóng cực độ sẽ không biến mất. Đa số trận World Cup 2030 diễn ra tại Tây Ban Nha - nơi đang hứng đợt nắng nóng của riêng họ.

Không chỉ nhiệt độ, thời tiết cực đoan khác cũng có thể đe dọa giải đấu năm tới.

Chủ nhật, HLV Maresca gọi quyết định hoãn trận vòng 1/8 Cúp Các Câu lạc bộ giữa đội ông và Benfica ở Charlotte hai tiếng vì thời tiết cực đoan là "trò đùa", đồng thời nhận định Mỹ "có lẽ không phải nơi phù hợp" đăng cai giải lớn.

Đây là trận thứ sáu của giải bị hoãn vì giông bão mùa hè theo quy định an toàn Mỹ, làm dấy lên lo ngại về gián đoạn tương tự tại World Cup năm sau - cùng mọi hệ lụy với cầu thủ, người hâm mộ và đài truyền hình.

Thú vị là năm 1994, không trận World Cup nào bị hoãn vì cảnh báo giông bão. Dù Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ cho rằng điều này nhờ tiến bộ công nghệ dự báo và quy định an toàn chuẩn hóa 20 năm qua, nhiều người nghĩ thời tiết cũng đang thay đổi.

"Biến đổi khí hậu cũng mang tới thời tiết cực đoan hơn như giông bão vì không khí ấm hơn chứa nhiều hơi ẩm và năng lượng hơn," King giải thích. "Nghiên cứu chỉ ra rằng cứ ấm lên 1°C, sét đánh tăng 12%."

Dù lý do là gì, trong khi những lần hoãn như vậy hiếm ở châu Âu, khả năng gián đoạn tại World Cup năm tới dường như khá cao.

Chỉ riêng tuần trước, các trận MLS giữa Columbus vs Philadelphia, Colorado vs LA, và Dallas vs San Jose đều bị hoãn tới hai tiếng vì giông.

FIFA có thể yên tâm phần nào vì chỉ một trong sáu trận bị hoãn tại Cúp Các Câu lạc bộ - ở MetLife ngoại ô New York - diễn ra tại thành phố tổ chức World Cup.

Trong khi đó, Gold Cup Concacaf - cũng diễn ra ở Mỹ vài tuần qua - tới nay chưa trận nào bị hoãn vì thời tiết. Nhưng đáng chú ý, bảy sân chủ nhà có mái che.

Khi chỉ năm sân trong số dùng cho World Cup 2026 có mái, sự giám sát về lựa chọn địa điểm của FIFA - cùng giờ thi đấu - có lẽ sẽ gia tăng.​​​​​​​